ترمز دستی و نحوه عملکرد آن

ترمز دستی یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیستم ترمز خودرو است که نقش مهمی در ایمنی و کنترل خودرو، به‌ویژه در شرایط ایستایی دارد. این سیستم برای تثبیت خودرو در حالت پارک و جلوگیری از حرکت ناخواسته آن طراحی شده است. برخلاف ترمز پایی که برای توقف یا کاهش سرعت در حین حرکت استفاده می‌شود، ترمز دستی به‌طور خاص برای مواقعی که خودرو متوقف است، کاربرد دارد.

ترمز دستی چیست و چگونه به ایمنی خودرو کمک می‌کند؟ این سیستم برای ایجاد ثبات خودرو در موقعیت‌هایی مثل توقف در شیب‌ها و پارک در سرازیری به کار می‌رود. از آنجایی که نیروی ترمز دستی به چرخ‌های عقب منتقل می‌شود، با قفل کردن آن‌ها، از حرکت خودرو جلوگیری می‌کند. استفاده از ترمز دستی در شرایطی که خودرو پارک شده یا در توقف‌های موقت مانند پشت چراغ قرمز یا ترافیک‌های طولانی مدت ضروری است.

مکانیزم عملکرد ترمز دستی چگونه است؟

برای درک بهتر نحوه عملکرد ترمز دستی، باید با مکانیزم عمل آن آشنا شویم. ترمز دستی در اغلب خودروها به یکی از چرخ‌های عقب یا هر دو چرخ عقب متصل است و نیروی لازم برای متوقف کردن چرخ‌ها را به کمک کابل‌های مخصوص به کار می‌گیرد.

به‌طور کلی، در سیستم ترمز دستی، با کشیدن اهرم (یا فشردن دکمه ترمز دستی در برخی مدل‌های الکترونیکی)، نیرویی از طریق کابل‌ها یا به‌صورت الکترونیکی به چرخ‌های عقب منتقل می‌شود. این نیرو باعث فشردن لنت‌های ترمز بر روی دیسک‌ها یا کاسه‌های ترمز می‌شود و از حرکت خودرو جلوگیری می‌کند. برخلاف ترمز اصلی خودرو که با پدال عمل می‌کند و به سیستم هیدرولیکی متصل است، ترمز دستی به‌طور مستقل کار کرده و نیروی مکانیکی مستقیم را به چرخ‌ها اعمال می‌کند.

مراحل عملکرد ترمز دستی

• فعال‌سازی دستی یا الکترونیکی: ترمز دستی در خودروهای مکانیکی با کشیدن اهرم و در خودروهای مدرن‌تر با فشردن دکمه فعال می‌شود.
• انتقال نیرو به چرخ‌های عقب: نیروی واردشده به کابل‌ها یا سیستم الکترونیکی، به چرخ‌های عقب منتقل شده و موجب توقف آن‌ها می‌شود.
• ایجاد اصطکاک و قفل شدن چرخ‌ها: در این مرحله، لنت‌ها با سطح دیسک یا کاسه تماس پیدا کرده و باعث ایجاد اصطکاک می‌شوند که چرخ‌ها را قفل کرده و مانع حرکت خودرو می‌شود.

این مکانیزم ساده ولی مؤثر، پاسخ به این سؤال است که ترمز دستی چیست و چگونه به‌عنوان یک ویژگی ایمن در خودروها عمل می‌کند.

انواع ترمز دستی

ترمز دستی‌ها با توجه به تکنولوژی و نوع طراحی، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: ترمزهای دستی مکانیکی و ترمزهای دستی الکترونیکی. هر یک از این دو نوع، ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. در ادامه، نگاهی به عملکرد و مزایا و معایب هر کدام خواهیم داشت تا به‌خوبی متوجه شویم ترمز دستی چیست و چگونه در مدل‌های مختلف عمل می‌کند.

1.ترمزهای دستی مکانیکی

ترمز دستی مکانیکی، رایج‌ترین نوع ترمز دستی است که بیشتر در خودروهای قدیمی‌تر و اقتصادی دیده می‌شود. این نوع ترمز دستی با استفاده از یک اهرم که معمولاً بین دو صندلی جلوی خودرو قرار دارد، فعال می‌شود. با کشیدن این اهرم، نیروی مکانیکی از طریق کابل‌ها به چرخ‌های عقب منتقل می‌شود و آن‌ها را قفل می‌کند.

نحوه عملکرد ترمزهای دستی مکانیکی

عملکرد ترمز دستی مکانیکی به این صورت است که با کشیدن اهرم، نیرویی از طریق کابل به سیستم ترمز منتقل می‌شود. این نیروی مکانیکی باعث می‌شود که لنت‌های ترمز به دیسک یا کاسه چرخ‌ها فشار بیاورند و در نتیجه چرخ‌ها قفل شوند و خودرو در جای خود ثابت بماند.

مزایای ترمز دستی مکانیکی

• سازگاری و سادگی: ترمزهای دستی مکانیکی ساختار ساده‌ای دارند و نیاز به تعمیر و نگهداری پیچیده ندارند.
• اعتماد و عملکرد مستقیم: این نوع ترمز دستی به‌طور مکانیکی و بدون نیاز به سیستم‌های الکترونیکی عمل می‌کند، که باعث می‌شود در مواقع ضروری، عملکرد قابل اعتمادی داشته باشد.
• هزینه پایین: هزینه نگهداری و تعمیر این نوع ترمز دستی نسبت به مدل‌های الکترونیکی بسیار کمتر است.

معایب ترمز دستی مکانیکی

• فرسودگی کابل‌ها: با گذر زمان، کابل‌های ترمز دستی مکانیکی ممکن است دچار کشیدگی و فرسودگی شوند که این امر کارایی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
• نیاز به تنظیم دستی: در بسیاری از مواقع، برای اطمینان از عملکرد مناسب، نیاز به تنظیم دوره‌ای کابل‌های ترمز دستی مکانیکی وجود دارد.

2.ترمزهای دستی الکترونیکی

ترمز دستی الکترونیکی نوعی از ترمز دستی است که در خودروهای مدرن و لوکس به کار می‌رود. این سیستم با استفاده از یک دکمه در کنسول وسط یا داشبورد، به‌جای اهرم فیزیکی، فعال می‌شود و نیروی لازم برای قفل‌کردن چرخ‌ها به‌صورت خودکار توسط سیستم الکترونیکی خودرو اعمال می‌شود.

نحوه عملکرد ترمزهای دستی الکترونیکی

در سیستم ترمز دستی الکترونیکی، با فشردن دکمه مخصوص، واحد کنترل الکترونیکی (ECU) خودرو فرمان قفل کردن چرخ‌ها را صادر می‌کند. سپس این فرمان به یک موتور الکتریکی منتقل می‌شود که نیروی لازم را به لنت‌های ترمز وارد کرده و چرخ‌ها را قفل می‌کند. این سیستم به‌صورت اتوماتیک و بدون نیاز به نیروی فیزیکی کاربر، ترمز را فعال یا غیرفعال می‌کند.

مزایای ترمز دستی الکترونیکی

• راحتی و سهولت استفاده: کاربر با یک دکمه، ترمز دستی را فعال یا غیرفعال می‌کند که این عمل به‌مراتب ساده‌تر از کشیدن اهرم است.
• کاهش استهلاک: برخلاف کابل‌ها و اجزای مکانیکی، ترمز دستی الکترونیکی کمتر دچار فرسودگی می‌شود و نیاز به تنظیمات دوره‌ای ندارد.
• ترکیب با سیستم‌های ایمنی: این نوع ترمز دستی قابلیت اتصال به سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند ترمز ضدقفل (ABS) و کنترل پایداری (ESC) را دارد که ایمنی خودرو را افزایش می‌دهد.

معایب ترمز دستی الکترونیکی

• هزینه تعمیر و نگهداری بالا: در صورت بروز خرابی، تعمیر ترمز دستی الکترونیکی به‌دلیل پیچیدگی سیستم، هزینه بیشتری دارد.
• وابستگی به سیستم الکترونیکی: در صورت خرابی سیستم الکتریکی خودرو یا باتری، ممکن است این نوع ترمز دستی از کار بیفتد و عملکرد مناسبی نداشته باشد.

روش صحیح استفاده از ترمز دستی در خودرو

استفاده درست و اصولی از ترمز دستی به افزایش طول عمر آن و همچنین حفظ ایمنی خودرو کمک می‌کند. گرچه ترمز دستی چیست و چگونه عمل می‌کند را شرح دادیم، اما نکاتی درباره نحوه استفاده صحیح از این سیستم وجود دارد که بسیاری از رانندگان ممکن است از آن‌ها بی‌اطلاع باشند. در ادامه، روش‌های صحیح و اصولی استفاده از ترمز دستی را بررسی می‌کنیم.

۱. فعال‌سازی ترمز دستی در توقف کامل

ترمز دستی باید تنها زمانی فعال شود که خودرو کاملاً متوقف شده باشد. کشیدن ترمز دستی در حین حرکت می‌تواند به سیستم ترمز و حتی قطعات چرخ‌ها آسیب برساند و در مواردی موجب قفل شدن ناگهانی چرخ‌ها و ایجاد حادثه شود. برای فعال‌سازی ترمز دستی مکانیکی، ابتدا پدال ترمز اصلی را فشار دهید و سپس اهرم ترمز دستی را به آرامی بالا بکشید تا قفل شود. در خودروهایی با ترمز دستی الکترونیکی، کافی است دکمه مخصوص را فشار دهید تا سیستم به‌طور خودکار فعال شود.

۲. آزاد کردن ترمز دستی با احتیاط

زمانی که قصد دارید حرکت را آغاز کنید، به‌دقت ترمز دستی را آزاد کنید. در ترمز دستی مکانیکی، اهرم را با فشار دادن دکمه آزادسازی به‌آرامی پایین بیاورید. برای خودروهای مجهز به ترمز دستی الکترونیکی، کافی است دکمه را دوباره فشار دهید یا در برخی مدل‌ها با فشار دادن پدال گاز، ترمز دستی به‌طور خودکار آزاد می‌شود.

۳. استفاده از ترمز دستی در شیب‌ها

یکی از کاربردهای اصلی ترمز دستی، حفظ ثبات خودرو در سراشیبی و سرپایینی‌هاست. در این شرایط، فعال کردن ترمز دستی به خودرو کمک می‌کند تا در برابر جاذبه زمین و حرکت ناخواسته به‌خوبی ثابت بماند. استفاده از ترمز دستی در توقف‌های طولانی مدت، به‌ویژه در مکان‌های شیب‌دار، برای جلوگیری از حرکت خودرو ضروری است.

۴. عدم اتکای طولانی‌مدت به ترمز دستی

برای پارک‌های طولانی مدت، به‌ویژه در هوای سرد، بهتر است به جای اتکای صرف به ترمز دستی، از دنده کمک بگیرید و چرخ‌ها را به سمتی هدایت کنید که در صورت لغزش، خودرو به جایی برخورد نکند. در هوای سرد، ممکن است قطعات ترمز دستی به‌علت رطوبت و یخ‌زدگی گیر کنند و در نتیجه، آزاد کردن آن دشوار باشد.

۵. بازبینی منظم ترمز دستی

به‌منظور اطمینان از عملکرد صحیح و افزایش عمر ترمز دستی، بهتر است این سیستم را به‌صورت دوره‌ای توسط یک متخصص بررسی کنید. کابل‌ها، لنت‌ها و قطعات مکانیکی یا الکترونیکی ترمز دستی در طول زمان ممکن است فرسوده شوند، و یک بازبینی دوره‌ای می‌تواند از بروز مشکلات ناگهانی جلوگیری کند. همچنین برای خرید لنت ترمز نیز می‌توانید با ما همراه باشید.

علت خرابی ترمز دستی و نشانه‌های آن

با گذشت زمان و استفاده مکرر، هر سیستم مکانیکی یا الکترونیکی ممکن است دچار فرسودگی و خرابی شود و ترمز دستی نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای حفظ ایمنی خودرو، آگاهی از علت‌های خرابی و نشانه‌های بروز مشکل در ترمز دستی بسیار اهمیت دارد. در این بخش به بررسی دلایل اصلی خرابی ترمز دستی و علائمی می‌پردازیم که نشان می‌دهند ممکن است این سیستم نیاز به تعمیر یا تعویض داشته باشد.

۱. کشیدگی یا فرسودگی کابل‌ها

در ترمزهای دستی مکانیکی، کابل‌ها نقش اصلی را در انتقال نیرو ایفا می‌کنند. با گذشت زمان، کابل‌ها به‌علت استفاده مداوم ممکن است دچار کشیدگی یا فرسودگی شوند و کارایی خود را از دست بدهند. در صورتی که ترمز دستی چیست را می‌دانید و می‌خواهید از آن به‌طور مطمئن استفاده کنید، باید از سلامت کابل‌ها مطمئن باشید. یکی از نشانه‌های خرابی کابل، عدم توانایی ترمز دستی در نگه‌داشتن خودرو در شیب‌ها یا هنگام پارک است.

۲. گیرکردن لنت‌های ترمز

یکی از دلایل رایج خرابی ترمز دستی، گیرکردن لنت‌ها در موقعیت قفل شده است. این مشکل معمولاً در شرایط آب‌وهوای سرد و مرطوب رخ می‌دهد که باعث می‌شود لنت‌ها به دیسک یا کاسه چرخ‌ها چسبیده و حتی پس از آزادسازی اهرم، همچنان به چرخ‌ها قفل باقی بمانند. این وضعیت می‌تواند منجر به ساییدگی زودرس لنت‌ها و حتی افزایش مصرف سوخت شود.

۳. فرسودگی لنت‌های ترمز

ترمز دستی چیست و چگونه از طریق لنت‌ها عمل می‌کند؟ لنت‌ها با ایجاد اصطکاک، چرخ‌ها را متوقف می‌کنند، اما این اصطکاک به مرور زمان باعث فرسودگی آن‌ها می‌شود. فرسودگی لنت‌های ترمز دستی باعث کاهش کارایی سیستم می‌شود و در برخی موارد ممکن است ترمز دستی دیگر قادر به نگه‌داشتن خودرو نباشد. بررسی منظم و تعویض لنت‌های فرسوده از اهمیت زیادی برخوردار است. برای اطلاع از قیمت لنت ترمز با لنتام همراه باشید.

۴. ضعف در سیستم الکترونیکی ترمز دستی

در ترمزهای دستی الکترونیکی، خرابی واحد کنترل الکترونیکی (ECU) یا سایر اجزای الکتریکی می‌تواند باعث عدم کارکرد صحیح سیستم شود. خرابی در این سیستم ممکن است باعث شود دکمه ترمز دستی عمل نکند یا چرخ‌ها به‌طور کامل قفل نشوند. از آنجا که ترمز دستی چیست و نقش مهمی در ایمنی دارد، در صورت بروز مشکل الکترونیکی باید به تعمیرگاه مراجعه کرد.

۵. تنظیم نادرست کابل‌ها

در ترمز دستی مکانیکی، گاهی اوقات ممکن است به دلیل تنظیم نادرست کابل‌ها، سیستم به‌درستی عمل نکند. اگر ترمز دستی در موقعیت پایین به‌درستی قفل نشود، ممکن است به دلیل تنظیم نادرست کابل باشد. در چنین مواردی، بهتر است با مراجعه به یک تکنسین متخصص، سیستم را بررسی و تنظیم کنید.

نشانه‌های خرابی ترمز دستی

برخی از نشانه‌های رایج خرابی ترمز دستی شامل موارد زیر است:

• عدم توانایی ترمز دستی در ثابت نگه داشتن خودرو در شیب‌ها
• صدای غیرعادی هنگام فعال یا غیرفعال کردن ترمز دستی
• احساس سستی یا لق‌شدگی اهرم یا دکمه ترمز دستی
• روشن شدن چراغ هشدار ترمز دستی در داشبورد
• کاهش اثر ترمز و نیاز به کشیدن اهرم تا انتها

روش غیرفعال کردن ترمز دستی در خودروهای مدرن

در خودروهای مدرن که مجهز به سیستم‌های الکترونیکی هستند، عملکرد و کنترل ترمز دستی پیشرفته‌تر و متفاوت از سیستم‌های مکانیکی قدیمی است. یکی از ویژگی‌های این سیستم‌ها، امکان غیرفعال کردن ترمز دستی به‌صورت اتوماتیک یا دستی است. این کار معمولاً در مواقع خاص، مانند نیاز به جابجایی خودرو در تعمیرگاه یا تنظیم مجدد سیستم، ضروری است. در ادامه با روش‌های مختلف غیرفعال کردن ترمز دستی در خودروهای مدرن آشنا می‌شویم.

۱. غیرفعال کردن از طریق دکمه ترمز دستی

بسیاری از خودروهای مجهز به ترمز دستی الکترونیکی دارای دکمه‌ای مخصوص بر روی داشبورد یا کنسول میانی هستند که به‌راحتی می‌توان از آن برای فعال یا غیرفعال کردن ترمز دستی استفاده کرد. برای غیرفعال کردن ترمز دستی، کافی است دکمه را به مدت چند ثانیه فشار دهید تا سیستم غیرفعال شود. در برخی خودروها، با فشردن دکمه و همزمان فشار دادن پدال ترمز، سیستم به‌طور خودکار آزاد می‌شود.

۲. استفاده از پدال گاز

در برخی مدل‌ها، ترمز دستی هنگام حرکت خودرو به‌طور خودکار غیرفعال می‌شود. این ویژگی برای راحتی بیشتر راننده در نظر گرفته شده و به این صورت است که با فشار دادن پدال گاز، ترمز دستی به‌صورت خودکار آزاد می‌شود و نیازی به دخالت دستی نیست. این سیستم در مواقعی که راننده فراموش می‌کند ترمز دستی را آزاد کند، بسیار کاربردی است.

۳. غیرفعال کردن از طریق سیستم کنترل خودرو (ECU)

در خودروهای پیشرفته‌تر، ممکن است امکان غیرفعال کردن ترمز دستی از طریق منوی سیستم کنترل الکترونیکی (ECU) وجود داشته باشد. در این خودروها، با ورود به منوی تنظیمات و انتخاب گزینه مربوطه، می‌توان ترمز دستی را غیرفعال کرد. این روش به‌خصوص برای تنظیمات و تعمیرات در تعمیرگاه‌ها کاربرد دارد، جایی که خودرو نیاز به آزمایش‌های مختلف دارد و باید ترمز دستی غیرفعال باشد.

۴. استفاده از ابزارهای خاص در شرایط اضطراری

در شرایطی که ترمز دستی چیست و سیستم الکترونیکی آن دچار مشکل شده باشد، برخی خودروهای مدرن دارای گزینه‌های اضطراری برای غیرفعال کردن ترمز دستی هستند. این گزینه‌ها ممکن است شامل یک سوئیچ یا ابزار دستی برای غیرفعال کردن موقت ترمز دستی در مواقع ضروری باشد. برای استفاده از این گزینه‌ها بهتر است به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید تا مراحل دقیق آن را بیابید.

غیرفعال کردن ترمز دستی در خودروهای مدرن با توجه به نوع سیستم و امکانات هر خودرو متفاوت است. آشنایی با این روش‌ها می‌تواند به راننده کمک کند تا در مواقع لازم، به‌صورت اصولی و ایمن اقدام به غیرفعال کردن ترمز دستی کند.

نتیجه‌گیری

ترمز دستی یکی از اجزای ضروری برای ایمنی خودرو است که به راننده امکان می‌دهد تا خودرو را در حالت توقف کامل ثابت نگه دارد. با آشنایی با ترمز دستی چیست و انواع آن، از جمله مکانیکی و الکترونیکی، می‌توان بهترین استفاده را از این سیستم برد. همچنین، آگاهی از روش‌های صحیح استفاده، نشانه‌های خرابی و روش‌های غیرفعال‌سازی در خودروهای مدرن، به حفظ عملکرد و دوام ترمز دستی کمک می‌کند. با رعایت نکات نگهداری و انجام بررسی‌های دوره‌ای، می‌توانید از امنیت و کارایی بهتر خودرو خود بهره‌مند شوید.